(ન્યૂઝ ડૅસ્ક) ફોજદારી ન્યાય પ્રણાલીમાં સુધારો કરવાના હેતુથી સરકારે લોકસભામાં ત્રણ નવા બિલ રજૂ કર્યા છે. આ ત્રણ બિલ આઈપીસી, સીઆરપીસી અને એવિડન્સ એક્ટનું સ્થાન લેશે. આ બિલોમાં સુધારો ન્યાય પ્રણાલી અને વૈશ્વિક વલણો સાથે સુસંગત નથી. જાહેર અભિપ્રાય અને વલણોને જાણ્યા વિના ઉતાવળે કરવામાં આવેલા આવા ફેરફારો કાનૂની માળખાને વિક્ષેપિત કરી શકે છે અને કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ, કાનૂની વ્યાવસાયિકો અને જનતા માટે પડકારો ઊભા કરી શકે છે. જો કે, એક સકારાત્મક પાસું એ છે કે બિલમાં ટોળાની હિંસાના ગુના માટે મૃત્યુદંડ ઉપરાંત ૭ વર્ષની કેદ અથવા આજીવન કેદની સજાની જોગવાઈ છે. આ નવા નિયમો સાથે સંકળાયેલી કેટલીક ચોક્કસ ચિંતાઓ પણ છે.
ભારતીય ન્યાય સંહિતા વિધેયકઃ આ બિલનો ઉદ્દેશ્ય ૧૮૬૦ના વર્તમાન ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC)ને બદલવાનો છે. આ બિલ ૧૭૫ કલમોમાં સુધારો કરશે, ૮ નવા વિભાગો ઉમેરશે અને ૨૨ કલમો રદ કરશે. આ ઉપરાંત, બિલ કોઈ પણ ચાર્જ વગર અટકાયતની મુદ્દત ૧૫ દિવસથી વધારીને ૯૦ દિવસ કરશે. તે પોલીસને વિવેકાધીન ધોરણે ‘હાથકડી લગાડવાનો અધિકાર’ આપે છે. પ્રકરણ ૭ રાજ્ય વિરુદ્ધના ગુનાઓને આવરી લે છે. આ નવી જોગવાઈઓ છે જે ધરપકડ દરમિયાન એન્કાઉન્ટર અને હિંસા માટે માર્ગ મોકળો કરે છે. આ નવા બિલો રાજદ્રોહ, વિધ્વંસક પ્રવૃત્તિઓ અને આતંકવાદ જેવા ગુનાઓ દાખલ કરવા માટે અસ્પષ્ટ અભિગમ અપનાવે છે. આવી રજૂઆત કાનૂની અર્થઘટનમાં અસ્પષ્ટતા અને સંભવતઃ માનવ અધિકારોના દુરુપયોગ તરફ દોરી શકે છે. બિલમાં ‘લવ જેહાદ’ માટેની જોગવાઈ છે, જેને “લગ્ન પહેલાં પોતાની ઓળખ છુપાવવી” તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવી છે. તેને અલગ ગુનો બનાવવામાં આવ્યો છે અને ૧૦ વર્ષની સજાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી છે. ‘લવ જેહાદ’ મુસ્લિમો માટે પીડાદાયક શબ્દ છે. આ શબ્દ ઇસ્લામના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતની મજાક ઉડાવે છે. તેની શોધ અસામાજિક તત્વો દ્વારા કરવામાં આવી છે, તેથી તેને આપણા બંધારણમાં ‘કાનૂની જોગવાઈ’ તરીકે સમાવી ન જોઈએ. આ જોગવાઈનો ઉપયોગ મુસ્લિમોને હેરાન કરવા માટે થઈ શકે છે.
ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા બિલઃ આ બિલ ૧૯૭૩ના હાલના ‘કોડ ઓફ ક્રિમિનલ પ્રોસિજર’ (CRPC)ને રદ કરશે. જો કે તેણે કોડની મોટાભાગની જોગવાઈઓ જાળવી રાખી છે, કેટલાક મોટા ફેરફારો દાખલ કરવામાં આવ્યા છે જેમ કે ધરપકડ, કાર્યવાહી અને વિવિધ અધિનિયમો હેઠળના ગુનાઓ માટે જામીન માટેની પ્રક્રિયા. ખાસ કરીને, આ રીતે મૂળભૂત કાયદાકીય સિદ્ધાંતોને જાળવી રાખ્યા વિના અમુક કલમો રદ કરવાથી કાનૂની પ્રક્રિયા ખોરવાઈ જવાની ચિંતા ઊભી થાય છે.
ભારતીય સાક્ષ્ય બિલ: આ બિલનો હેતુ ૧૮૭૨ના ભારતીય પુરાવા અધિનિયમને બદલવાનો છે. આ પ્રક્રિયાનો ઉદ્દેશ્ય આ કાયદાઓને આધુનિક અને સમકાલીન કાનૂની પરિસ્થિતિ સાથે સુમેળ સાધવાનો છે. બિલ ઇલેક્ટ્રોનિક અથવા ડિજિટલ રેકોર્ડને પુરાવા તરીકે ઓળખે છે અને તેમને પેપર રેકોર્ડની સમાન સ્થિતિ આપે છે. આ બિલ ઇલેક્ટ્રોનિક રેકોડ્ર્સની વ્યાખ્યાને વિસ્તૃત કરે છે જેમાં સ્થાનીય પુરાવા અને સેમિકન્ડક્ટર ઉપકરણો અને સ્માર્ટફોન અને લેપટોપ જેવા ગેજેટ્સમાં સંગ્રહિત વૉઇસમેઈલ જેવી માહિતીનો સમાવેશ થાય છે. આ એક્સ્ટેંશનનો ઉપયોગ કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ દ્વારા નિર્દોષ લોકોને ફસાવવા અને આરોપીઓએ કરેલા ગુનાઓનો આરોપ લગાવવા માટે કરી શકાય છે. નિર્દોષ નાગરિકો સામે ખોટા પુરાવા રજૂ કરવામાં આવ્યા હોવાનું ભૂતકાળમાં ઘણી વખત જોવા મળ્યું છે. આ બિલ સંયુક્ત ટ્રાયલ માટે પરવાનગી આપે છે જેમાં એક જ ગુના માટે એક કરતા વધુ લોકો પર કેસ ચલાવી શકાય છે. બિલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે સંયુક્ત ટ્રાયલમાં, જો આરોપીઓમાંથી કોઈ એક ગુનો કબૂલ કરે છે અને તે સાબિત થાય છે, તો તે કબૂલાત બંને સામે અપરાધની કબૂલાત તરીકે ગણવામાં આવશે. તે જણાવે છે કે બહુ-વ્યક્તિની અજમાયશમાં જ્યાં એક આરોપી ફરાર છે અથવા તેણે ધરપકડના વોરંટનો જવાબ આપ્યો નથી, તેને સંયુક્ત ટ્રાયલ તરીકે ગણવામાં આવશે. આ અર્થઘટનથી કાયદાનો દુરુપયોગ થવાની ગંભીર દહેશત છે. આ નવું બિલ ICPCની કલમ ૧૨૪છને રદ કરે છે, તે રાજદ્રોહના કૃત્યો માટે સજાના નવા સ્વરૂપની જોગવાઈ કરે છે જે જૂના કાયદાની જેમ ખતરનાક છે. ઉપરોક્ત ત્રણ બિલોમાં થયેલા ફેરફારોને પ્રતિબિંબિત કરવા માટે IPC, CRPC અને એવિડન્સ એક્ટમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હોત તો વધુ સારૂં થાત. ફોજદારી કાયદાઓને સંપૂર્ણ રીતે પુનઃલેખન કરીને સુધારવાનો વિચાર અમારી તાત્કાલિક જરૂર ન હતો. આ ત્રણ નવા કાયદાઓના સૂચિત નામ હિંદીમાં છે જે માત્ર ૪૪% વસ્તી જ સમજે છે.જો કે, દેશની ૫૬% વસ્તી બિન-હિંદી છે.
